Plemiona Tanzanii- Hadza

Hadza (albo Hadzabe)

Odkąd dwa miliony lat temu powstal rodzaj Homo, wszyscy żyli jako mysliwi-zbieracze. Następnie udomowiono rośliny i zwierzęta, i zycie na ziemi calkowicie sie zmienilo. Produkcja żywności szła w parze z większą gęstością zaludnienia, co spododowalo,ze rolnicy  wyparli lub zniszczyli grupy mysliwych-zbieraczy. Powstały wioski, potem miasta, potem narody. I w stosunkowo krótkim czasie styl życia myśliwych- zbieraczy niemal wygasł. Dziś tylko garstka rozproszonych ludzi - niektóre plemiona w Amazonii, pare w Arktyce, kilka w Papui Nowej Gwinei i niewielka liczba afrykańskich -prowadzi nadal egzystencję myśliwych -zbieraczy. Wsrod tej nielicznej grupy prowadzacej niezmienny tryb zycia od setek lat, jest ludnosc  Hadza. 

Hadza to ostatnie plemie mysliwych-zbieraczy w Tanzanii. Znani również jako Hadzapi, Watindiga lub Kindiga,sami nazywają siebie Hadzabe - z sufiksem be - odnoszącym się do „ludzi” w ich języku, Hadzane (odnosi sie do „języka”). Tylko Hadza mówią po Hadzane, dlatego język jest cenną wskazowka, kogo zaklasyfikować jako Hadza.

Hadzabe zyja w izolacji od reszty ludnosci. Nie produkuja żywności, nie hodują zwierząt gospodarskich, żyją bez zasad i kalendarzy. Nie daza do posiadania dobr  materialnych i hierarchii społecznej,w razie potrzeby wedruja w poszukiwaniu zwierzyny, bulw i dzikich jagod. Ich liczba jest obecnie mniejsza niż 1500. Ich istnienie jest  zagrożone z powodu wkroczenia na ich tereny sąsiednich plemion pasterzy i rolników, a także nieporozumień i dyskryminacji ze strony świata zewnętrznego. Testy genetyczne wskazują, że Hadzabe prawdopodobnie stanowia jeden z głównych korzeni ludzkiego drzewa genealogicznego, liczący ponad 100 000 lat ; podobnie jak Buszmeni z południowej Afryki - są jednym z „najstarszych” rodów ludzkości.

Ojczyzna Hadzabe to okolice jeziora Eyasi, na skraju równin  Serengeti, w cieniu Krateru Ngorongoro. Hadzabe są jedynymi ludźmi, którym wolno polować w Serengeti, ponieważ polowanie jest jedynym sposobem, w jaki mogą zdobyc zywnosc. Hadzabe swobodnie poruszają się wokół  jeziora z łukiem i strzałami. Można ich rozpoznać po nagich cialach ledwo pokrytych skórą zwierzęcą i kolorowymi koralikami.

Hadzabe nie biorą udziału w wojnach. Nie maja poczucia wlasnosci. Zyja w malych grupach z dala od innych, wiec nigdy nie byli poważnie zagrożeni przez wybuchy epidemii. Nie znają  głodu; dieta Hadzbe jest nawet dziś bardziej stabilna i zróżnicowana niż większości mieszkańców świata. Cieszą się niezwykłą ilością wolnego czasu. Pracują, szukajac jedzenia, cztery do sześciu godzin dziennie. I przez te wszystkie tysiące lat nie pozostawili po sobie prawie zadnych śladow na ziemi.

Głównym powodem, dla którego Hadza tak długo utrzymywali swoj styl życia, jest to, że ich zimie nigdy nie byly dobrym miejscem upraw- wysuszona gleba, malo wody. Wydaje się, że przez dziesiątki tysięcy lat nikt inny nie chciał tu mieszkać. Hadza zostali więc sami. Jednak ostatnio rosnący wzrost zaludnienia spowodowała naplyw ludzi na ziemie Hadza. Fakt, że Hadzabe nie zmienili miejsc, w ktorych mieszkaja, sprawil, ze  ich region był ogólnie postrzegany jako pusty i nieużywany, miejsce wymagające rozwoju. Hadzabe, którzy z natury nie są ludem walczącym, nie walczyli o swoje terytorium, tylko sie wycofywali. Ale teraz nie maja juz gdzie się wycofać. Obecnie na terytorium Hadza przebywają hodowcy bydła, hodowcy kóz, sa uprawy cebuli i kukurydzy, pojawiaja sie polujacy dla sportu i kłusownicy. Wodopoje są zanieczyszczone odchodami krów. Roślinność deptana jest pod kopytami bydła. Zwierzęta łowne migrują do parków narodowych. Gaje jagodowe i drzewa, które przyciągają pszczoły, zostały zniszczone. W ciągu ostatniego stulecia Hadza utracili  aż 90 procent swojej ojczyzny.

Żadna z innych grup etnicznych mieszkających w okolicy - Datoga, Irak, Isanzu, Sukuma, Iramba - nie są łowcami-zbieraczami. Żyją w chatkach z błota, często otoczonych wybiegami dla zwierząt. Wielu z nich patrzy na Hadzę - nietykalnych w Tanzanii- z litościa i obrzydzeniem.

Zycie Hadzabe

Hadza prowadzą bezstresowe, proste życie bez zmartwien. W przeciwieństwie do nas, nie sa zainteresowani materialistycznym dobytkiem. Tradycyjni Hadzabe, żyją prawie całkowicie bez dóbr. Rzeczy, które posiadają - garnek do gotowania, pojemnik na wodę, siekierę - można owinąć kocem i nieść na ramieniu. Spią, kiedy chcą. Niektórzy nie śpią przez większą część nocy i drzemią w upale dnia. Świt i zmierzch to najlepsze czasy polowań. Kiedy nie poluja, mężczyźni często spędzają czas w obozie, prostując strzały, skręcając łuki, wykonując cięciwy z więzadeł żyraf lub impali, wbijając gwoździe w groty strzał. Nawet jeśli nie znajdą jedzenia, nie martwia sie i pozostaja cierpliwi wobec natury. Żyją chwilą, a jedynym ich celem jest przetrwanie. Moze dlatego rolnictwo nigdy nie przemawiało do nich - uprawa roślin wymaga planowania; nasiona wysiewa się wczesniej, by spozywac rosliny za miesiące. Zwierzęta domowe muszą być karmione i chronione na długo, zanim będą gotowe do uboju. Dla Hadzabe nie ma to sensu. Po co hodować żywność lub hodować zwierzęta, gdy jest to wszystko gotowe w buszu? Kiedy chcą jagód, szukaja  krzewu jagodowego. Kiedy pragną owoców baobabu, ida tm gdzie drzewa baobabu. Miód czeka na nich w dzikich ulach. A mięso, swieze, trzymaja w największym magazynie na świecie - swojej ziemi. Wszystko, czego potrzeba, to chwila tropienia i dobrze wystrzelona strzała.

 Hadzabe dziela sie jedzeniem. Przygotowanie ich posilku jest proste - mięso umieszcza się bezpośrednio na ogniu. Bez grilla, bez patelni. Wszyscy siadaja gesto wokol ogniska i czekaja, az mieso bedzie gotowe do spozycia. Wtedy kazdy chwyta swoj kawalek miesa zebami i probuje odkroic wyrwana czesc nozem. Kości są miażdżone kamieniami, a szpik  wysysany. Tłuszcz wciera się w skórę jako rodzaj środka nawilżającego. 

Dzień Hadza zaczyna się wcześnie rano, ludzie budzą się powoli i gawędzą przy porannym ognisku. Do 8:00  większość dorosłych opuszcza oboz, aby zebrać pożywienie. Kobiety chodza w grupach, zwykle w towarzystwie jednego nastoletniego chłopca, który idzie z nimi, aby chronić je przed ewentualna przemocą sąsiednich plemion.

Mężczyźni  poluja zazwyczaj samodzielnie lub w parach. Dzieci pozostają w obozie; bawią się i zbieraja pozywienie  przez cały dzień. Gry i zajęcia  dzieci często wiążą się z gromadzeniem i przetwarzaniem żywności. Dzieci same zbierają duży procent swojej zywnosci, a także są karmione przez rodzinę i przyjaciół. W środku dnia większość Hadza odpoczywa. Niezależnie od tego, czy są w obozie, czy poza, odpoczywaja do momentu, gdy upał w środku dnia się uspokoi. Większość członków obozu wraca przed zmrokiem, kiedy rozpoczynają się wieczorne przygotowania do kolacji. 

  Ciała Hadzabe  są często pokryte kurzem, bowiem rzadko korzystaja oni z kapieli. Mężczyźni Hadzabe mówią, że wolą, aby ich kobiety nie kąpały się - im wiecej czasu między kąpielami, tym atrakcyjniejsze sa. Woda nie jest uważana za niezbędną do przetrwania i nie szukają źródeł, które mogłyby ugasić pragnienie lub oczyścić. Do kapieli wystarczy im błotnista, duża kałuża. Garść błota wciera się w skórę jako środek złuszczający.

Hadzabe to ludzie wolni. Wolni od mienia, od większości obowiązków społecznych czy obowiazkow rodzinnych. Bez ograniczeń religijnych. Zyja bez harmonogramu, bez pieniedzy, bez przywiazanie do miejsca pracy. Bez zmartwień. Jednak ich zycie jest niezwykle ryzykowne. Np. brak pomocy medycznej. Kobiety rodzą  w buszu, kucajac. Około jedna piąta wszystkich dzieci umiera w ciągu pierwszego roku, a prawie połowa wszystkich dzieci nie dozywa 15 lat. Muszą radzić sobie z ekstremalnym upałem, częstym pragnieniem , rojącymi się muchami tsetse i komarami roznoszacymi malarie.

Spoleczenstwo Hadzabe 

Społeczeństwo zazwyczaj organizowane jest w obozach. Hadzabe zyja w obozach dzielonych z krewnymi, teściami  i przyjaciółmi. Sa to raczej luzne relacje. Praca i jedzenie są dzielone między pokrewnych i niepowiązanych członków obozu. Każdy obóz ma kilku głównych członków, ale większość innych przychodzi i odchodzi, kiedy im się podoba. Dzieci mieszkają głównie z rodzicami i rodzeństwem, ale często mogą mieszkać z dziadkami lub ciotkami i wujkami. Dzieci wychowywane są we wspólnym otoczeniu, w którym większość aspektów życia codziennego odbywa się na oczach wszystkich mieszkańców obozu. Zwykle oboz zamieszkuje nie więcej niż 30 osób - to największa liczba, dla ktorej wystarczaja na zaspkojenie glodu dwa duże zwierzęta łowne.

  W porze  suchej, od maja do października, Hadza spia na otwartym powietrzu przy ognisku. W porze deszczowej budują małe kopulaste schronienia z przeplatanych gałązek i długich traw: w zasadzie odwrócone ptasie gniazda, ktorych zbudowanie nie zajmuje więcej niż godzinę. Śpią na skórze zwierząt i okrywaja nia cialo, czasem ozdobiajac tez kolorowymi koralikami. Miejsce obozu zmieniaja  okolo raz w miesiącu, gdy jagody kończą się, polowania stają się trudne, albo wystapila ciężka choroba lub śmierć. 

  Obozy są tradycyjnie nazwane na cześć najstarszego mężczyzny, ale zaszczyt ten nie  daje zadnych specjalnych uprawnien. Hadzabe nie uznaja oficjalnych przywódców. Żadna osoba dorosła Hadzabe nie ma władzy nad innym.

Role kobiet i mezczyzn sa rozne, ale nie wystepuje przymusowa służebnośc kobiet, znana w wielu innych  kulturach. Kobiety Hadza mają dużą autonomię i równo z mezczyznami  uczestniczą w podejmowaniu decyzji.To kobiety u Hadza często inicjują zerwanie z mezczyzna. Kobiety zbierają jagody i owoce baobabu oraz kopią jadalne bulwy lub korzenie na lekarstwa. Robią tez koraliki i biżuterię z cierni jeżozwierza. Bizuteria obdarowuja swoich wybrankow.

  Mężczyźni zbierają miód i polują. Zwykle poluja solo. Jedynym wyjatkiem jest nocne poszukiwanie pawianów, polowanie grupowe, przeprowadzane tylko kilka razy w roku. Jedzą prawie wszystko, co mogą zabić, od ptaków przez gnu po zebry i bawoły; wyjątkiem są węże. Hadzabe nienawidzą węży. Uwielbiaja za to pawiana. Hadzabe mowia, że mężczyzna Hadza nie może sie ozenic, dopóki nie zabije pięciu pawianów. Mysliwi mogą wytropić prawie każde zwierzę, a do zabijania uzywaja specjalnych zatrutych strzał wykonanych z kory drzewa. Trucizna, którą mężczyźni rozmazują na grotach strzały, zrobiona z gotowanego soku z róży pustynnej, jest wystarczająco silna, aby powalić żyrafę. Ale nie może zabić dorosłego słonia. Jeśli myśliwi natkną się na martwego słonia, wczołgają się do środka, wycinają mięso, organy i tłuszcz i gotują je na ogniu. Hadzabe odporni sa na trucizny i to, co może wydawać się szkodliwe dla wspolczesnego człowieka. Czasami zamiast ciągnąć duże zwierzę z powrotem do obozu, cały obóz przenosi się na tuszę. Zgodnie ze zwyczajem Hadzabe łowca, który zabił, nie popisuje sie tym. Polowanie to dużo szczęścia, i nawet najlepszych łucznikow czasami spotykają  okresy posuchy. Właśnie dlatego Hadzabe dzielą się swoim mięsem.

  Obowiązków społecznych Hadzabe maja niewiele - bez urodzin, bez świąt religijnych, bez rocznic. Nie są świadomi czasu i dat. Nie ma ceremonii ślubnych. Para, która przez jakiś czas śpi przy tym samym ogniu, może ostatecznie nazywać się małżeństwem; wymiana partnerów nie jest  u Hadzabe niczym zadziwiający. Może wydawać się, że brakuje im IQ, ale ich umiejętności przetrwania są imponujące.

Jezyk Hadzabe

Ludnosc Hadzabe nie ewoluowała i nie utożsamia się ze współczesnym człowiekiem. Ich wyrażenia są ograniczone do unikalnego języka kliknięć, rozumianego tylko przez ich grupy. Może wydawac sie dziwne, w jaki sposób dźwięki kliknięcia pozwalaja na jasne i precyzyjne komunikowanie się. Ich wyrażenia i interakcje koncentrują się na ich uproszczonym stylu życia- co jeść, jak polować i jak przetrwać?  Dzielą intymność podczas specjalnych nocy, kiedy mezczyzni starają się zaimponować kobietom, jednak nie ma codziennych więzi ani żadnych określonych relacji. Czesc Hadzabe, nauczyla sie swahili, aby komunikować się z innymi grupami.

Wierzenia i obrzedy 

W życiu plemienia nie ma zbyt wiele miejsca na mistycyzm, na duchy, na rozważanie nieznanego. Nie ma konkretnej wiary w życie pozagrobowe -  Hadzabe, nie zastanawiaja sie nad tym, co stanie sie po śmierci. Hadza nie sa sentymentalni. Gdy jeden nich  umiera, nie ma wielkiego zamieszania. Kopią dziurę i umieszczają ciało w środku. Kiedys nawet tego nie robili - po prostu zostawiali ciało na ziemi. Nadal nie ma oznaczenia grobu, nie ma pogrzebu. Nawet jesli umiera osoba, z  którą żyli przez całe życie, to po prostu rzucają kilka suchych gałązek na grobie i odchodza.

Pomimo, ze Hadzabe nie wyznaja religii, mają jednak swoja wizje wszechswiata i historię stworzenia. Kosmologia Hadza obejmuje słońce, księżyc, gwiazdy i ich przodków. Ich historia stworzenia mowi o tym, jak Hadza przybył, aby zaludnić ziemię-  zszedl albo z drzewa baobabu, albo z szyi żyrafy.

U Hadzabe nie ma szamanow, kaplanow czy lekarzy. Nie praktykują czarów, ale wierzą, że inne plemiona mają czary i mogą skutecznie przeklinać Hadza. Najsilniejsze tabu i rytuały otaczają epeme - pewnego rodzaju taniec, który odbywa się w bezksiężycowe noce (księżyc leży między ziemią a słońcem, a nieoświecona część jest zwrócona ku ziemi). Hadza wykonują swój rytualny taniec epemiczny tylko pod osłoną ciemności. Mężczyźni przebierają się i tańczą  dla kobiet i dzieci jako ucieleśnienie swoich  przodków.  Inne wieczorne tańce mogą obejmować członków obu płci tańczących razem. Kobiety śpiewają, a mężczyźni pojedynczo zakładają pierzaste nakrycie głowy, zawiązują dzwonki wokół kostek i krążą wokół kobiet, tupiąc prawą stopą w rytm śpiewu. Podobno w takie noce wyłaniają z ciemnosci przodkowie i dołączaja do tańca. 

Wspolczesnosc 

W ostatnim stuleciu było kilka prób zmuszenia Hadzabe do przeniesienia się do osad. Brytyjczycy dwukrotnie  próbowali zmusić ludnosc Hadzabe do rozpoczęcia działalności rolniczej w 1927 r. i ponownie w 1939 r. - obie próby zakończyły się niepowodzeniem. Trzecia próba podjęta przez rząd Tanzanii w 1965 r. polegała na „eskortowaniu” Hadzi przez uzbrojonych strażników do osady wiejskiej, w której misjonarze zbudowali szkołę i klinikę. Wielu Hadza zmarło tuż po kilku krótkich tygodniach osiedlenia z powodu chorób, szczególnie infekcji dróg oddechowych i odry. Pozostała czesc opuściła osadę wkrótce potem. Ostateczna próba, daremna, została podjęta w połowie lat 70. XX wieku. Po krótkim czasie Hadzabe i  tak wracili do buszu, aby kontynuować wlasny styl zycia.

Chociaż ludnosc Hadzabe  nie okazuje  zainteresowania światem zewnętrznym, świat ten do nich dociera. Obecnie coraz częściej dzieci Hadza uczęszcza do szkoły i zostaje w niej na dłużej; wczesniej większość dzieci Hadza uciekała z powrotem do buszu. Podczas gdy niektórzy Hadza cenią formalne wykształcenie dla swoich dzieci, inni twierdzą, że nauka czytania i pisania po angielsku i suahili ma niewielką lub żadną wartość dla dzieci Hadza, które nadal żyją w buszu. Większość uczniów (w tym innych plemion), którzy ukończyli wiejskie szkoły podstawowe i średnie, nie kontynuuje pracy w mieście. Dlatego, zdaniem niektórych Hadza, wysyłanie dzieci do szkoły będzie szkodliwe tylko dla ich „edukacji Hadza”, gdzie uczą się własnego języka, kultury i umiejętności przezycia.

Czesc Hadzabe zyjacych na skraju buszu w zamian za pieniądze pokazuje turystom swoje umiejętności myśliwskie. Hadzabe zauwazyli, ze ich kultura jest bardzo interesująca dla osób postronnych i  moze byc źródłem dochodów. Jednak wśród Hadza porzucajacych tradycyjny styl zycia wystepuje bardzo czesto alkoholizm, zachorowania na gruźlice i niepokojący wzrost przemocy domowej.

Po dwóch milionach lat wydaje sie, ze era myśliwego-zbieracza dobiega końca. Hadzabe staje się wymarłym plemieniem. To tylko kwestia czasu zanim obecność Hadzabe stanie się historią. Wykorzystaj szanse by spedzic czas z tym tajemniczym plemieniem, zanim nie będzie już tradycyjnych Hadzi wspinających się po wzgórzach z łukami i strzałami, prześladujących pawianów.

 Napisz do nas, a my zaplanujemy dla Ciebie specjalną wycieczkę do Hadzabe, podczas  safari w polnocnej czasci Tanzanii.

Wizyta u Hadzabe

Spędź dzień z ludem Hadzabe, który zamieszkuje ziemię w pobliżu sodowego jeziora Eyasi i obserwuj ich niezmieniony, tradycyjny sposób życia i harmonię z natura. W towarzystwie strażnika Hello Tanzania  masz okazję nawiązać kontakt z czlonkami plemienia i dowiedzieć się wszystkiego o ich  zyciu, polowaniach, przygotowywaniu posiłków i normach kulturowych. To prawdziwa podroz w czasie do  korzeni czlowieczenstwa.